به گزارش پایگاه خبری و رسانه‌ای حوزه‌های علمیه خواهران/ هرمزگان، دکتر خدیجه ابوالمعالی دانشیار روان‌شناسی تربیتی، در این وبینار، با موضوع «نگاهی نو به پژوهش‌های علوم انسانی در عصر هوش مصنوعی»، با تعریف پارادایم به عنوان جهان‌بینی علمی حاکم بر ذهن پژوهشگر، به تشریح سیر تحول این پارادایم‌ها پرداخت.

وی آغازگر این مسیر را پارادایم اثبات‌گرایی دانست و گفت: در این پارادایم، واقعیت، امری عینی، ملموس، قابل مشاهده و اندازه‌گیری فرض می‌شود. تمرکز بر امور محسوس است و هدف، کشف قوانین کلی از طریق پژوهش‌های کمی است؛ مانند کاری که نیوتن با کشف قانون جاذبه انجام داد.

دکتر ابوالمعالی افزود: به تدریج، محدودیت‌های این نگاه آشکار شد. پژوهشگران دریافتند که نمی‌توان پدیده‌های پیچیده انسانی را صرفاً به عدد و رقم تقلیل داد. از این رو، پارادایم تفسیرگرایی ظهور کرد که معتقد است واقعیت، عینی و منتظر کشف نیست، بلکه در ذهن پژوهشگر به‌صورت فعالانه ساخته می‌شود. بنابراین، واقعیت، ذهنی، چندلایه و منحصربه‌فرد است.

وی با اشاره به مثال پژوهش درباره زنان قاچاق‌شده توضیح داد: اگرچه تجربه این افراد ممکن است مشابه باشد، اما معنایی که هر فرد به تجربه خود می‌دهد، متفاوت است. این پارادایم، بنیان‌گذار پژوهش‌های کیفی مانند پدیدارشناسی و تحلیل گفتمان شد.

استاد دانشگاه ادامه داد: پاسخ بعدی به محدودیت‌های دو پارادایم پیشین، ظهور پارادایم عمل‌گرایی (پراگماتیسم) بود. در این نگاه، تمرکز اصلی بر این است که پژوهش در نهایت چه مشکلی را حل می‌کند و چه سودی برای زندگی انسان دارد. این نگاه، زمینه‌ساز تولد پژوهش‌های ترکیبی شد که در آن از نقاط قوت هر دو روش کمی و کیفی استفاده می‌شود.

دکتر ابوالمعالی با تأکید بر اینکه این سیر تحول با ورود هوش مصنوعی به مرحله کاملاً جدیدی وارد شده، بیان کرد: «امروز ما با پساپارادایم‌ها مواجهیم. در این عصر، دیگر سوژه (پژوهشگر) و ابژه (موضوع پژوهش) از هم جدا نیستند. عاملیت انسان و ماشین در هم تنیده شده است. واقعیت، ثابت و از پیش موجود نیست، بلکه در لحظه و در جریان تعامل مداوم بین انسان، ماشین (هوش مصنوعی) و داده‌ها ساخته می‌شود.

استاد دانشگاه کیش، با ارائه مثال اینستاگرام توضیح داد: تجربه و جهان پدیدارشناختی شما در این پلتفرم، صرفاً بازتاب انتخاب‌های مستقل شما نیست. اینستاگرام با الگوریتم‌هایش، ترجیحات شما را پیش‌بینی و محتوایی را پیشنهاد می‌دهد که شما را در یک حباب فیلتر قرار می‌دهد. بنابراین، واقعیت، حاصل تعامل فعال بین ترجیحات انسانی شما و الگوریتم‌های ماشینی است.

وی افزود: در این پارادایم جدید، مفاهیمی مانند پردازش زبان طبیعی و منطق فازی اهمیت می‌یابند. هوش مصنوعی بر پایه احتمالات و ابهام استدلال می‌کند و سعی دارد به منطق انسانی نزدیک شود. در روش‌های محاسباتی نوین، واقعیت در قالب شبکه‌ای از روابط درک می‌شود.

دکتر ابوالمعالی در جمع‌بندی نهایی تأکید کرد: «نگاه ما به انسان و واقعیت در علوم انسانی به کل دگرگون شده است. انسان دیگر موجودی ایستا نیست؛ موجودی "سیال" است که دائماً در حال "شدن" است. واقعیت نیز هم‌چنین؛ منفرد، چندگانه، سیال و غیرایستاست.

وی در پایان خطاب به پژوهشگران علوم انسانی گفت: برای باقی ماندن در میدان علم در این عصر، باید خود را دوچندان توانمند کنیم: هم با هوش مصنوعی و منطق حاکم بر آن آشنا شویم و هم درک خود از پیچیدگی‌های جهان انسانی را عمق بخشیم. علاوه بر این، باید سرعت پژوهش‌های خود را به طور چشمگیری افزایش دهیم تا بتوانیم با تحولات پرشتاب همگام شده و نقشی در تولید دانش ایفا کنیم.

انتهای پیام/